Nils Rune Langeland: «Noreg» (Aschehoug Forlag, 188 sider pocket).Schizofrent noregsportrett

«Ved joletider for over eit år sidan spurde redaktør Svein Gjerdråker meg om eg ville dra rundt i Noreg og skrive nokre tekster for avisa Dag og Tid. Det høvde seg slik at eg kunne sei ja til dette uklåre, men òg rett morosame oppdraget.»

Slik startar føreordet i det som er ei samling av 21 essays om 21 ulike stadar, eller 21 ulike opplevingar av 21 ulike stadar, skrivne av historikar Nils Rune Langeland. Prosjektet ber tittelen «Portrett av verdas rikaste og lukkelegaste land». No ligg det føre i bok.

Som journalist, som prøver å sjangerfeste tekstane, vert eg usikker. Dette er ikkje reportasjar, ei heller essays, det er ikkje vinkla og virrar tilsynelatande rundt i sitt eige univers, det eine innfallet tek det andre utan ein synleg raud tråd. Langeland krydrar teksten med historiske tilbakeblikk og fantastiske assosiasjonsrekkjer som bringer inn tankar eg aldri sjølv hadde kome på. Sjangeren er kort sagt «langelandske tankerekkjer».

Tankebok

Og denne langelandske tankeboka er ei sann reise i språklege bilete: «Eit heilt fugleberg av mødre, tanter og unge jenter har benkja seg fulle av forventning på eit lite provosorisk amfi», og «Der inne spankulerer det nakne homsar rundt lik rømde antikke statuar» om stranda på Huk. Språket er forseggjort og tankane originale, sjølv om ein til tider føler at hendingar, observasjonar og møter med personar haugar seg på kvarandre utan førevarsel i ei uendeleg rekkje.

Dette er inga bok for den som utelatande er ute etter avslappa sofalektyre. Den som skriv er forvirra, og den som les kan òg lett bli det. Eg ser føre meg Langeland der han virrar omkring med koffert under armen og blikket desperat festa i skyene i eit forsøk på å navigere etter stjernene i overskya vér på veg ut og inn av tog, fly og hurtigruter, hotellrom og lokale pubar, bilar og kjøkken. Dett du ut, misser du lett ein biltur med Marit Arnstad eller ein svipptur til Sogn.

Nervane utanpå huda

Kanskje er det nett forvirra Langeland vil eg skal tenke at han er. Stilen er utvilsamt forvirra, naiv og til tider sjokkert. Blodet frys til is i årene hans når han høyrer biskopen le som satan sjølv, og han ser det fandenivoldske i mang ein kar han møter på sin veg. Eg ser òg føre meg Langeland der han sit med gaffel i ei hand og kniven i den andre medan han stirrer med vidopne auge på det han ein augneblink trur igjen er satan sjølv. Kanskje dominerer Langeland i overkant mykje, eg ser han føre meg over alt, men han har neppe noko val så lenge stilen er langelandsk.

Ein må utan tvil ha nervane eit godt stykke utanpå huda om ein skal oppleve Noreg slik Langeland her gjer. Ein må kjenne fortida og notida, og sjå historia sin puls gjennom notidas schizofreni, og eg tek meg ofte i lure på kva det er Langeland leitar etter. Leitar han etter seg sjølv? Eller er dette 21 portrett av verdas rikaste og lukkelegaste land, slik føreordet seier.

Lei av Oslo

Forfatteren hudflettar den sjølvnytande kultureliten på Grünerløkka i Oslo; «Ingenting å trå etter. Eg er så lei av kultursjarlatanar og grøne drinkar at eg kan spy», seier Langeland til ei kvinne i Austevoll når ho spør kva bøker ein bør lese om ein tenker seg på «Kunstnernes hus.»

Kven kjenner ikkje keisamen sige innover seg som eit tåkeslott etter timar med preik over stadig fleire glas raudvin på nok ein sleppfest? Der dei same folka som på alle andre festar står lina opp for å drikke, preike og helse?

Eg har møtt Langeland ei sein natt over eit halvgrilla lam i hagebyen som omgir Blindern. Han såg ikkje direkte munter ut.

For bønder i byen

Som innbarka Vestlending av ubroten storbondeslekt, namngjeven og detaljført tilbake til 1600-talet, førstegenerasjons akademikar med ein fot på landet og ein fot i det utgrunnelege skribentmiljøet i Oslo blant akademikarar og mediefolk, med leiligheit på Grünerløkka og levebrød som skrivande menneske, er dette ei bok eg treng tid på å fordøye. Schizofrenien i samlinga rammar meg med full tyngde. Han skriv om meg! Eg, «Anne Nordmann», kjenner meg att.

Sitat må noterast og observasjonar tenkjast over. Her er mangt verdt å få med seg. Dette er ei bok for deg som er bonde i byen.

Om du er av dei som likar å tenkje at du forstår deg på bygda, som aller helst likar deg på Grünerløkka, men som likar å tru at du ser ting i perspektiv, passar denne boka som mat for egoet. Her kunne eg ha ramsa opp ei lang, detaljert målgruppe, men eg skal, av omsyn til rikets tryggleik, late det vere. Denne sistnemde gruppa vil antagelegvis trykke boka til sitt bryst, ukritisk.

Ein kan altså kort skissere to grupper: dei som brukar livet på landet til å forstå landet i byen, og dei som brukar akademiske termar og livet i byen for å forstå livet på landet. Langeland er ein eller anna plass midt i mellom.

Treng ein fest

Kvinna Langeland snakkar med i Austevoll meiner den akademiske danningskulturen er eit trugsmål mot dei livsviktige demokratiske verdiane på heimstaden hennar. Eg klarer ikkje alltid avsløre om Langeland er einig. Han framstår tidvis som ein sjølvfornektande drittlei akademikar, på linje med hovudkvinna i Vigdis Hjorths siste roman, «Hjulskift». Denne kvinna, som i likheit med Langeland er akademikar i førtiåra, er skit lei høflege hageselskap, korrekte middagsmenyar og raudvinsdrikking på Løkka. Til slutt drog ho på harryfestival og fann seg ein bilmekanikar i ei campingvogn.

Etter å ha lese «Noreg», er eg rimeleg sikker på at det er nett dette Langeland treng.

Han må herdast og få ein skikkeleg runde juling på den forskremde ræva si før han, mørbanka av det verkelege livet på landet, vender tilbake til Grünerløkka. Der skal eg spandere kaffe latte.